Avtomatlashtirishning texnik vositalari. O’quv qo’llanma

Sultonali Mukaramovich Abduraxmonov

O’quv qo‘llanma «Texnologik jarayonlar va ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va boshqarish» yo‘nalishi bo‘yicha bakalavrlarni tayyorlashdagi «Avtomatlashtirishning texnik vositalari» fanidan adabiyot sifatida tayyorlangan. O‘quv qo‘llanmada avtomatashtirishning texnik vositalari fan doirasida ochib berilgan. Ularni yoritishda tizimlaridagi joylashish ketma-ketligiga moslashtirilgan. O‘quv qo‘llanma bakalavrlar, magistrlar va shu sohada shug‘ullanadigan muhandislar uchun mo‘ljallangan.

III BOB. ABTOMATLASHTIRISHNING ASOSIY TEXNIK VOSITALAR TARKIBI

Texnik vositalarning asosiy tiplari sifatida quyidagilarni sanab o‘tish mumkin:

1 — sath qurilmalar:

— sensorlar (datchiklar);

— boshqaruv modullari;

— topshiriq berish bloklari;

— mantiqiy-buyruqli boshqaruv modullari;

— galvanik izolatsiya modullari;

— signalni normallashtirish va filtrlash modullari;

— ma’lumotlarni taqdim etish modullari;

— boshqaruv harakatlari modullari;

— bufer xotirasi;

— dasturlashtiriladigan taymerlar;

— funksional konvertorlar.

II sath — apparat va dasturiy ta’minot (holat uchun yechim to‘plangan

intellektual vazifalar, moslashuvchan algoritmik tuzilma):

— dasturiy mantiqiy boshqaruv bloki;

— ko‘p kanalli ma’lumotlarni yig‘ish va qayta ishlash bloki;

— PLC dasturlashtiriladigan mantiqiy kontrollerlar (PLC).

III sath — umum tizim vositalari:

— aloqa adapterlari;

— umumiy xotira bloklari;

— avariya qurilmalar (avariya holatlarida tizim holatlarini qayd etish);

— operator konsoli (umum tizimni nazorat qiladi);

— signalizatsiya va boshqaruv sxemalari.

Texnik vositalar axborot tamoyiliga ko‘ra bo‘linish quyidagicha ifodalash mumkin:

— obyekt yoki jarayonning holati to‘g‘risida ma’lumot olish uchun qurilmalar (datchiklar, qurilmalar);

— asosiy ma’lumotlarni o‘zgartirish uchun qurilmalar (normallashtirish

qurilmalar, elektr izolatsiyasi va kodlash) axborotni uzatish uchun aloqa kanallari orqali;

— axborotni konvertatsiya qilish, qayta ishlash, saqlash va buyruqlar va boshqaruv harakatlarini yaratish qurilmalari (kompyuter texnologiyalari, algoritmlar);

— axborotni konvertatsiya qilish va boshqaruv buyruqlarini uzatish qurilmalari (harakatlantiruvchi qurilmaga uzatish uchun);

— buyruq ma’lumotlarini (drayvlarni) bajarish, kuchaytirish uchun qurilmalar;

— ijro etuvchi qurilmalar va tartibga soluvchi organlar (to‘sqichlar, tiristorlar, konvertorlar).

Uskunalarni birgalikda faoliyat yuritish muammosi TJ ABTni birlashtirishni joriy qilishni talab qiladi — ulanish uchun ma’lum parametrlar bo‘yicha qurilmalarni standartlashtirish, ularni bir-biriga qo‘shimcha qurilmalarsiz ulash imkoniyati bo‘lmasligi mumkin. Xususan, zarur qurilmalar o‘rtasida almashinadigan signallar parametrlarini birlashtirish uchun keltirilgan signallarga o‘tish lozim (3.1-jadvaldagi misol).

Masalan «4 — 20 mA» diapazonidagi joriy standart quyidagi afzalliklarga ega:

— tizimdagi sim uzilishini sezish oson;

— 4 mA qo‘shimcha tok yordamida masofaviy datchiklar yoki qurilmalarni quvvatlantirish mumkin;

— signal bir juft sim orqali uzatiladi yoki qabul qilinadi.

Nazorat savollari

1. ABT da sensorlar (datchiklar) qanday vazifani bajaradi?

2. Boshqaruv modullari qanday qurilmalardan tashkil etiladi?

3. Galvanik izolatsiya modullari nima uchun kerak?

4. Ma’lumotlarni taqdim etish modullariga qanday qurilmalar kiradi?

5. Keltirilgan signal nima?