Qabusnomə

Unsur əl -Məali ibn Keykavus ibn İsqəndər, 2019

Знаменитая энциклопедия иранской прозы ХI века «Кабус-Наме» («Книга Кавуса») впервые переводится на талышский язык. Перевод осуществил хорошо известный талышеязычным читателям Джаббар Али. Родился он в 1961 году, по образованию является историком и ныне проживает в Санкт-Петербурге. Ранее автор выпустил книгу с рассказами под названием «Çımı famə Tolış» (Баку, 2018). А в 2020 году в Санкт-Петербурге была напечатана его книга «Qədə dıl» («Маленькое сердце»), которая состояла из рассказов классиков мировой литературы, переведённой на талышский язык.

Şəşminə fəsl

Soyəti iyən çe zıney ziyod kardey həxədə

Çımı balə, bızın ki, sənətışon nıbıə odəmon bənə muğiloni doy bəbıen ki, puzəşon bəbıe, soğnəşon ne. Nə bə ıştə xəy bədoen, nəən bə co kəson. Əsıl-nəsəbinə odəmon sənətsohib iyən hınəmand nıbonən, bə ıştə əsıl-nəsəbiro məxloği dılədə çe ğırbo enibəqınien. Bevəc əve ki, nə nominə oroğ-toroğı bıbu, nəən hınə! Əncəx oroğ-toroğı çanə nominən bıbo, hərəkətkə ki, dastədə ıştəni qıləy sənətı, fərosətı, şan-şehrətı bıbu. Çun boçi, ıştən ğəzənc kardə nom bəsə oroğ-toroği nomi əfzəle.

Votəşone: ˝Ləyoğət bə ağli iyən bə ədəb-ərkoni bastə bıə, bə oroğ-toroği nomi ne.˝

Yoliəti bə mərifəti iyən bə fərosəti, bə sərıştə anqıle.

Çe komonədəş, kon vırəjiş — de əy ni.

Tı bəpe de ıştə pıə-moə nomi nıqardiy heqo, çun boçi, əv səpenə reçe. Əsl şan-şehrət bəy bəvoten ki, əy de ıştə sərıştə, de ıştə fərosəti bə dast biəy.

Jəqo bıbo, bətı ˝Zeyd˝, ˝Cəfər˝, ˝mamu˝, ˝day˝ ne, ˝mıəllim˝, ˝alim˝, ˝fəqih˝ bəvoten.

Ehanə bə ıştə əsıl-nəsəbi nomi peştpur bıə odəmi ıştən dastədə hiç çi omedənibu, əv hiç bıriə anqıtəsə xok enibəkarde. Əmmo həmonə odəmi ıştənən ğabədə çiy hestebu, ha, çəyku bərk dəçık, əy çı dasto vamədə.

Əyən bızın ki, sənəton dılədə ən çoki ğəşənq sıxan kardeye. Ofəyəvoni insonış çe həmə məxloğati ən şərəfinış ofəyə ki, əvən bə 10 qılə (penci təni dılədə, penci çəy kənoədə) xısusiyətiro əmandə coninonku peədəye.

Dılənton bıə xısusiyəton ımonin: təfəkkur, hofizə, təxəyyul, təsəvvur iyən sıxan kardey.

Benton bıə penc xısusiyət ımonin: məsey, vindey, bu zıney, təm zıney iyən pexəviey.

Im xısusiyətonədə həyvononku bıəyon tikəy co curin. Əve inson həyvononsə peədəye, bəvon hıkm kardeyış bə dast vardə.

Isət ki ımı zıne, bəvədə ıştə zıvoni bo çok sıxan kardey, bo çokə çiyon qəp jəy bəpe pemujınış. Sıvoy çokə çiyon bəy hiç çi mədə votey. Çun boçi, bə zıvoni çoknə vərdış bıdoş, jəqoən sıxan bəvote.

Əve, votəşone: ˝Odəm ki xoşəzıvon bıbo, ğəyyumış vey bəbıe.˝

Kon sənəti sohib bıedəş bıbi, əncəx har sıxani çəy vırədə votey bızın. Səbin bəy ki, bə ıştə vırə enıqıniə sıxan çanə ğəşənqən bıbo, bə nəzər çırkin çiyey bəzıne.

Befoydə sıxanonku duəro bımand, səbin bəy ki, çəvonku tosə ısə xəy vindəkəs hələ bıəni.

Duə bu doə sıxanon, hıkmətə bu nıdoə sıxanon nıkardoş çoke.

Mıdrikə odəmon sıxanışon bə şərovi oxşəş kardə — həm məst bəkarde, həmən məstiətiku bebakarde.

Tainki tıni damə nıkardon, tam bıjən.

Tıku nıparson, nə nəsihət bıdə, nəən məsləhət, məxsusən bə odəmi ki, bini bə məsləhəti pemandedəni. Ə odəm ıştən xar bəbıe.

Bə hiç kəsi cəmati dılədə nəsihət mədə. Çun boçi: ˝Cəmati dılədə kardə nəsihət bə mızəmməti arbəy˝ (bərobəre).

Çe royku sof beşəkəson bə jiə-keşı vardey fik dəməşi, çun boçi, vey çətinə koye.

Şat bemə xıçəynə doy tain ki təmom enıpotoş, çəy bə dərhol vardey mımkun nıbıə koye.

Çoknə ki, bo sıxan votey kırnizəti kardedəniş, imkon bıədə bo mol doeyən dastı bıbu. Səbin bəy ki, mol bə odəmon dıl rə ro pəydo kardedə.

Nomış bə bevəci beşə vırəonku duəro bınəv.

Bədxohə dustonku, tıni bə bevəcə ro okırıniə həmronku bə kəno bımand.

Bə jəqo vırəon bışi ki, lozim bıeədə tıni əyo pəydo bıkon, xəcolət nıkəşış.

Iştə puli jıqo vırədə bınə ki, lozim bıeədə pəydo kardey bızınış.

Bə məxloği dardı-viyəvoni məsır ki, bə ıştı dardı-viyəvoni sırəkəs nıbu.

Ədolətin bıbi ki, de tınən de ədoləti rəftor bıkən.

Xoş bıvot ki, xoş bıməsış.

Bəlekotə vırədə (şoranlıq tırki-red.) məhsul nibəbıe — bə nodoni çoki kardeyən bənə ımiye.

İ dastı heqo bə çoki loyığ bıə kəson səpe bıbu.

Həmən çoki kardey ro nışon bıdə bəvon. Səbin bəy ki,peyğəmbəri (s.ə.a.s-C.Ə.) votəşe: ˝Çoki roy nışon ədə bə çoki kardə odəmi arbəy˝.

Çoki bıkə, çoki kardey omut, səbin bəy ki, ımon dıqlə əkizə boən.

Çoki kardeyku dast məkəş, çun boçi, çe çokiyən, bevəciyən mıkofoti heqo bı dınyoədə bəvindeş.

Odəm çoki vindeədə çanə rohət bıedəbu, tınən çoki kardeədə ənə rohət bıedəş.

Bə bevəci rast qıniəkəsi dıl çoknə dijedəbu, bevəci kardəkəsi dılən jəqo dijedə, bə təlatum dəşedə. Əve bə hiç kəsi bevəci məkə.

Qədəy nığıl bıfamoş, dəbərəseş ki, ıştən əzob nıkəşoş, bə hiç kəsi bevəci kardey nibəzıneş, ıştən ojə dıl nıboş, çokiyən nibəzıneş kardey. Yəne çoki iyən bevəci əvəzi bı dınyoədə vindey sıxan həxe. Hiç kəs çımı ın votəyon bə həşə nibəzıne jəy. Voteyım əve ki, dastiku çanə omedə çoki bıkə — çəy bəhrə rujiy obaqarde.

HIkoyət

Məsəme ki, çe Mıtəvəkkili Fəth nomədə vey reçin, baxtəvər, basəvod, batərbiyə qıləy ğulış hestebən. Mıtəvəkkili əvış bə zoəti peqətəybən, həmən ıştə doğma hırdənonsəş vey piyedəybən.

Ruji bə Fəthi sə dəşedə ki, sinov hardey omutı. Bəle, sinov əhəon omedən, bə Fəthi Dəclədə sinov hardey omutey bino kardedən. Fəth hələ vey hırdən bıeyro çok omuteyış zınənıbe sinov hardey. Əncəx bənə həmə əğılon ıştəni jıqo nışon doedəbe ki, qiya əyən sinov hardeyış omutə.

Ruji çe rujon ıştə mıəllimiku ənəxəbədə ıştənış şodoe bə ru. Ov de tovi şeyro çəy sə bə qij ome, bə ovi nızınəşe mığovimət nışon doey. Ovi əvış barde, cəmati çəşiku esındınişe. Mıddəti bəpeştə Dəclə kəno ovi bə əməl vardə çoləon paylo dəvardeədə, de zu dastış ğande ıştənış band karde bə çəvon qıləyni, nışte çolə dılədə. Əyo nıştey-nıştey fame ki, hələ ki ıştənım çe ovi dasto peroxniə. Diyəkəmon çımi bəçəton bə çımı sə çiç omedə. Haft ruj mande əyo. Heqo iminə ruji bə Mıtəvəkkili xəbə rəse ki, Fəthi ıştənış şodoə bə ru, tasə. Əv həmonə sahat çe taxto eşə, nıştə jintono, vanq kardəşe sinov əhəon, votəşe bəvon ki, ki çe Fəthi ya mardə, yaən diri bıvardo, bəy həzo dinar bədoe. Əyoşən sıxan doə ki, çanə Fəthışon çoknə heste jəqo vardənibu, bə hardi dast əjən ni.

Sinov əhəon bə Dəclə ovi har vırəşon sə jəy. Nəhoyət, haftminə ruji çəvonədə qıləy çe Fəthi nıştə çolədə əvış vinde. Ve şoy-voy kardışe, votışe tı ıyo bımand, bışum, kulos (qayıq tırki-red.) bıvardım. Çəyo duz ome Mıtəvəkkili paylo, parse ki, ehanə Fəthi diri bıvardom, çanə bədoeş? Mıtəvəkkili vote: ˝Penc həzo dinar nağd bədoem˝. Xonəxo vote ki, Fəthım pəydo kardə, diriye.

De kulosi omen, Fəthışon barde.

Mıtəvəkkili fərmoyiş doeşe ki, həmonə ə sinov əhə bə ro dənəyn. Peşo bə vəziriş vote ki, çımı xəzinədə diyəkən çanə pul heste, çəy nimə baxş bıkən bə məholi beçizon.

Çəyo dəsvardeşe, hard bıvardın, oxo hırdən haft ruje vəşyəne.

Fəthi votışe ki:

— Ya əmirəlmominin, çımı vəşim ni, az sim.

Mıtəvəkkil parse:

— De Dəclə ovi ıştə luzı si kardə?

Fəthi vote:

— Ne-ne, az ın haft ruji hiç vəşyən mandənim. Har ruj de ovi dılədəş vist qılə nun bıə teşt dəvardedəbe. Az hərəkət kardedəbim, çəvədə dı-se qılə har rujə təhəriy bə dast vardey zınedəbim. Har nuni səpe ın sıxan nıvıştə bıedəbe: ˝Məhəmməd ibn əl-Huseyn əl Əskaf˝.

Mıtəvəkkili əmrış doe ki, səlo bıjənın bə şəhər, ki ə haft ruji bə Dəclə teşti nunış şodoəbu, nıtarsı, beşu bə dim, bəy çoki bəkardem.

Rujiy bəpeştə i xonəxo ome bə Mıtəvəkkili kuşk, votışe ki, az həmonə odəmim.

Mıtəkkili votışe:

— Sıbut bıkə!

Xonəxo votışe:

— Sıbut əve ki, çımı patə har nuni səpe çımı nom nıvıştə bıə: ˝Məhəmməd ibn əl-Huseyn əl Əskaf˝.

Mıtəvəkkili vote:

— Roste. Isət bəmı bıvot, çand vaxte bə Dəclə nun şodoedəş? Məhəmməd ibn əl-Huseyn əl Əskafi vote:

— Sərost i sore.

Mıtəvəkkil parse:

— Çıro ımi kardedəş?

Vote:

— Məsəmbe ki, votəşone ˝Çoki bıkə, şodə bə ov, rujiy çəy xəy bəvindeş.˝ Çımı dastoən nun patey omedə, əve, har ruj şodoedəbim bə ru, ıştən bo ıştə famedəbim ki, binəmon orəxış çiç bıedə.

Mıtəvəkkili vote:

— Iştə məsəyı karde, çə əməli xəyıən vinde.

Mıtəvəkkili qəteşe Bağdadədə qıləy mılk iyən penc qılə diş baxşe bə xonəxo.

Merd ovaşte bəştə mılk, bıe ərbob. Çəy vərəsonədə hələ tosə ısətən ənə Bağdadədə əji heste.

Əl-Qaim Bi-Əmrillahi devrədə Ofəyəvoni bəmı çəy kəy ziyorət kardeyış ğısmət karde. Bəvədə ın əhvolotım Bağdadi sipirişon qəviku məse.