Ella, I love You! Αφιέρωμα στην Πρώτη Κυρία της τζαζ Έλλα Φιτζέραλντ Πρόλογος Χλόη Ν. Αμαράντου

Χαλίνα Χ. Χαρτ

«Όταν ακούω τα τραγούδια της Έλλα, δεν αισθάνομαι μόνο αισθητική απόλαυση από τη μουσική. Εικόνες της παιδικής μου ηλικίας γίνονται και πάλι πραγματικότητα, ξαναζωντανεύοντας εκείνο τον υπέροχο χρόνο, αυτή τη χαρά της ύπαρξης, που περιβάλλεται από μια ζεστή, ροζ ομίχλη νοσταλγίας.Εάν είχατε κάποτε και εσείς ένα ραδιόφωνο στο σπίτι, τότε είναι πολύ πιθανό να αναπολήσετε αυτό το εκπληκτικό συναίσθημα της συνάντησης με την ξεχασμένη σας παιδική ηλικία. Δεν είναι αυτό ένα θαύμα;»

Τζαζ. Τι είδους μουσική είναι αυτή; Και για ποιον είναι

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η τζαζ είναι μουσική για πλούσιους. Άλλοι έχουν αντίθετη γνώμη: όχι, η τζαζ είναι μουσική για φτωχούς. Υπάρχουν και εκείνοι που θεωρούν ότι η τζαζ είναι μουσική για έξυπνους, μουσική για διανοούμενους, μουσική για την ελίτ… Τελικά, τι είδους μουσική είναι αυτή; Και για ποιον είναι; Και γιατί εντελώς επιπόλαια, παιχνιδιάρικα, χωρίς απαιτήσεις για κάτι σπουδαίο και μνημειώδες, χαρούμενες, φωτεινές, ελαφρές οι τζαζ μελωδίες και ρυθμοί πήραν τη θέση που τους αξίζει στις καλύτερες μουσικές σκηνές του κόσμου; Ας προσπαθήσουμε να το καταλάβουμε. Αν ανατρέξουμε στις πρώτες πηγές της τζαζ, στις ρίζες της, τότε θα βρεθούμε στον Κόλπο της Γουινέας, στις ακτές της Δυτικής Αφρικής. (Με την ευκαιρία, αν ψάχνετε για το κέντρο του πλανήτη Γη, τότε είναι ακριβώς εκεί. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι υπάρχει μια διασταύρωση δύο σημαντικών γεωγραφικών γραμμών ― του ισημερινού και του μηδενικού μεσημβρινού.)

Μετά, στις αρχές του 19ου αιώνα, βρίσκουμε ρυθμούς τζαζ στις ΗΠΑ, πιο συγκεκριμένα στη Νέα Ορλεάνη, όπου η αφρικανική λαογραφία και οι ρυθμοί της συνδυάζονται με την ευρωπαϊκή αρμονία. Έτσι εμφανίστηκε μια εντελώς νέα μουσική κατεύθυνση, η οποία πολύ γρήγορα αντικατέστησε την εμπορική αμερικανική μουσική εκείνης της εποχής. Η εκτέλεση των μουσικών της τζαζ από τους οργανοπαίκτες διακρίθηκε από έναν ασυνήθιστο τρόπο απόδοσης: φωτεινό, ζωντανό, χαρούμενο, συναρπαστικό, πιασάρικο με συνεχές κούνημα (swing), και, βεβαίως, αυτοσχεδιασμό. Ο ρυθμός της τζαζ, γρήγορος, δυνατός, δυναμικός προκαλούσε για συμμετοχή, για χορό και η μελωδία προσκαλούσε για κοινή δημιουργία, εδώ και τώρα, για αυτοσχεδιασμό. Τι όμως ήθελε να εκφράσει αυτή η μουσική; Τι έχει που είναι τόσο ξεχωριστό σε αυτή; Τι θέλει να πει και για ποιον είναι; Υπάρχει, τελικά, απάντηση σε αυτή την ερώτηση; Ναι, υπάρχει. Αυτή η μουσική είναι ύμνος για την Ελευθερία, για τη δίψα της Ελευθερίας, για την αναγκαιότητά της Ελευθερίας.

Από που όμως ξεκίνησε μια τέτοια φωτεινή, χαρούμενη, ρυθμική μουσική μια τέτοια ορμητική οργή, μια τέτοια ανάγκη; Ναι, και πάλι από τον ίδιο τόπο: από τις ακτές της Δυτικής Αφρικής, από κει όπου ένα άτομο είχε το δικαίωμα εκμετάλλευσης του άλλου, όπου οι άνθρωποι θεωρούνταν υλικά αγαθά και όπου η δουλεία ήταν νόμιμη. Οι τζαζ μελωδίες γεννήθηκαν σε ψυχές ανθρώπων που δεν ήταν ελεύθεροι, ήταν υπό την κατοχή άλλων ανθρώπων, δηλαδή σκλάβοι. Η δουλεία είναι τρομερή από μόνη της, η δουλεία παίρνει το πιο σημαντικό πράγμα από έναν άνθρωπο την ελευθερία, μετατρέποντάς τον σε ρομπότ σε άβουλο αντικείμενο. Όμως ο οποιοσδήποτε έχει ελεύθερο πνεύμα. Οι φτωχοί, ταπεινωμένοι, περιφρονημένοι δούλοι, που γνώριζαν και αισθάνονταν πολύ βαθιά την ανάγκη για ελευθερία και αυτοέκφραση, δεν είχαν άλλη διέξοδο, παρά να εκφράσουν αυτή τους την ανάγκη μέσα από το τραγούδι και τον χορό. Μέσα από τους ρυθμούς και τις μελωδίες, η ψυχή ήταν ελεύθερη, η δίψα για αυτοέκφραση έβρισκε το αντικείμενό της στον αυτοσχεδιασμό, στη δημιουργικότητα, που με τα φτερά της, τους ανέβαζε ψηλά, στο μπλε του ουρανού, εκεί που ελεύθερα πουλιά πετούν στα ελεύθερα σύννεφα.

Η τζαζ είναι μια ανεξέλεγκτη, απόλυτη Ελευθερία. Η τζαζ είναι φιλοσοφία και τρόπος ζωής. Η τζαζ καλεί τον άνθρωπο στη δημιουργικότητα και στη συμμετοχή, τον κάνει ελεύθερο και ευτυχισμένο. Η τζαζ μπορεί να υπάρχει παντού, διότι δεν χρειάζεται μέσα έκφρασης: ούτε καμβά με χρώματα, ούτε παπούτσια χορού, ούτε στυλό και μελάνι.

Η τζαζ απλά υπάρχει πάντα στον άνθρωπο και σε οποιαδήποτε στιγμή, σε οποιοδήποτε μέρος και σε οποιαδήποτε κατάσταση μπορεί να εκτελεστεί, πάντα εξίσου αυθόρμητα και φωτεινά. Και αυτή είναι όλη η ουσία της τζαζ. Ο αυθορμητισμός, η φωτεινότητα, η ειλικρίνεια, ο αισθησιασμός. Η τζαζ ταιριάζει παντού. Μπορεί να εκφράσει χαρά, θλίψη, απογοήτευση, πόνο, αγάπη, απόλαυση, θαυμασμό. Μόνο ένα πράγμα δεν αλλάζει: η τζαζ είναι Ελευθερία.

Νομίζω ότι αξίζει να χαράξουμε μια πολύ σαφή γραμμή μεταξύ της ελευθερίας και του επιτρεπτού, διότι αυτές οι έννοιες συχνά συγχέονται. Το να είσαι ελεύθερος δεν σημαίνει να κάνεις τα πάντα, αδιάκριτα. Αυτό σημαίνει να μπορείς να κάνεις ακριβώς αυτό που θεωρείς ότι είναι το καλύτερο και το σωστότερο σε αυτή την κατάσταση, με βάση τις προσωπικές ανάγκες, επιθυμίες, φιλοδοξίες, στόχους και ελπίδες. Ως εκ τούτου, να μην είσαι ελεύθερος σημαίνει να μπορείς μεν να επιλέξεις αλλά ανάμεσα σε ελάχιστες αδιάφορες επιλογές.